اصول پرورش قارچ خوراكي دكمه اي (Agarics biosporus)

قارچها برخلاف گياهان فاقد سبزينه هستند . از اين رو نمي توانند عمل فتوسنتز را انجام دهند و مواد آلي مورد نيازخود را بسازند. اين موجودات برروي بقاياي مواد آلي با منشاء گياهي و جانوري
مي رويند و منابع C و N مورد نياز خود را از آنها دريافت مي کنند. با اينكه قارچها ار بقاياي مواد زايد گياهي و صنعتي (كامپوست) تغذيه مي كنند اما سرشار از پروتئين، كلسيم، فسفر، ويتامين و انواع اسيدهاي آمينه ضروري مي باشند.
پرورش قارچ خوراكي از چندين نظر داراي ارزش و اهميت مي باشد:
- قارچها داراي ارزش غذايي مي باشند.
- بر خلاف قارچهاي وحشي، از سمي نبودن قارچهاي پرورشي اطمينان كامل وجود دارد.
- در پرورش قارچ از مواد ضايعاتي گياهي نظير كاه و برگ و... و ضايعات صنعتي سلولزدار كه استفاده چنداني ندارند به عنوان مواد اوليه استفاده مي شود.
- با توجه به نوع كاشت قارچ در طبقات عمودي، بيشترين ميزان محصول در واحد سطح نسبت به ساير محصولات گلخانه اي ايجاد مي شود.

مراحل کاشت وپرورش قارچ خوراکي دکمه اي ( Button mushroom production):
کشت قارچ خوراکي از سه مرحله اصلي توليد بذر ،کامپوست سازي و پرورش قارچ تشکيل شده است که هريک از اين سه مرحله ممکن است خود شامل چندين مرحله باشند. به منظور جلو گيري از آلودگي احتمالي توسط آفات وبيماريها ما بين ودرطي مراحل مذکور نیز عمل سترون سازی و ضدغفوني محيط نیز صورت می گيرد .

1- مرحله توليد بذر(Spawn production)
- انتخاب نوع بذر:
براي کسب نتيجه مطلوب بهتر است بذر قارچ توسط آزمايشگاههاي مطمئن تهيه شود. در مجموع واريته ي قارچ انتخاب شده مي بايست از لحاظ اندازه ، بافت سلولي، مقاومت در برابر آفات و بيماريها ايده آل باشد و اسپور آن عاري از هرگونه آلودگي ويروسي باشد .
- تهيه بذر
پس از تهيه بذر استريل قارچ ، آنرا بر روي محيط غذايي کشت مي دهند. زماني که ميسليوم سطح ژل را بپوشاند به آن کشت خالص گفته مي شود. سپس کشت مذکور را به محيطي که براي رشد ميسليوم مناسب است نظيرکود اسبي، دانه حبوبات و غلات، ساقه تنباکو،....منتقل کرده و تحت دماي ثابت تا زماني که ميسليوم ها محيط کشت را در بربگيرند نگهداري مي کنند.کشت مادر بايد طي مدت يک هفته به مصرف برسد ولي چنانچه در دماي4-2 درجه سانتيگراد نگهداري شوند براي 12-6 ماه مي توان از آن استفاده کرد.


2 - مرحله تو ليد کامپوست(Composting)
كامپوست قارچ خوراكي محيط كشت و منبع اصلي تامين مواد غذايي مورد نياز قارچ مي باشد كه نقش اصلي و كليدي را دركميت و كيفيت محصول ايجاد مي كند .
الف : ترکيب مواد تشکيل دهنده کامپوست: اين مواد خود شامل چندين نوع ميباشند.
- مواد اصلي :کاه وکولش گندم ويا سايرغلات مانند جو، برنج ، ذرت و...ميباشد. اين مواد تأمين کننده سلولز ، همي سلوز و ليگنين مورد نياز ميکروارگانيسمهاي کامپوست و قارچ خوراکي هستند.
- مکملهاي غذايي : از جمله مکملهاي غذايي،کودهاي حيواني ميباشند که بيشتر شامل کود اسبي و کود مرغي مي باشند. اين مواد به منظور بهبود کيفيت کامپوست و کمک به تجزيه بهتر به آن افزوده مي شود. ميزان نيتروژن اين نوع کود بين 5-1% ميباشد.
- مواد غذايي کنسانتره : اين مواد غالبا شامل سبوس گندم، جو، برنج و نيز مواد غذايي حاصل از دانه هاي ذرت، سويا، کنف و پنبه مي باشد. نيتروژن وکربو هيدرات موجود در آنها، احتياجات غذايي قارچ را تأمين مي کند.
روغن، عناصر و املاح معدني موجود در بعضي از اين مواد برروي ارزش غذايي و ذخيره مواد در قارچ تأثير
مي گذارند، ميزان نيتروژن اين موادبين 12 تا 3% مي باشد .
- کودهاي ازته : ازت موجود در کودهاي شيميايي مانند آمونيوم و اوره ، به سرعت آزاد شده و رشد
ميکروارگانيسم هاي موجود در محيط را تسريع مي کند.
- املاح معدني : موادي چون سولفات کلسيم هيدراته (ژيپس)-و کربنات کلسيم بارسوب کلوييدي محلول درمحيط و خنثي کردن چربيها ،از لزج شدن وبهم چسبيدن کا مپوست جلوگيري مي کنند.
ب: فرمول کامپوست : هدف اصلي از فرمول بندي کامپوست ايجاد تناسب کامل مابين کربن ونيتروژن موجود در آن مي باشد .ازت مو جود در مرحله شروع پروسه حدود 5/1 % وزن خشک مواد و نسبت کربن به نيتروژن 1به 25تا 30 است.در پايان مراحل کامپوست سازي ميزان ازت 3/2- 2% وزن خشک ونسبت کربن به نيتروژن 1به 17 ميباشد. با توجه به قيمت و نوع مواد اوليه و مکمل هاي غذايي موجود در کشورهاي مختلف فرمولهاي متفاوتي تنظيم شده است .در ايران معمولا از فرمول زير استفاده ميشود:

کلش گندم Kg 6000 - کودمرغي Kg 3500 - اوره Kg 100- ملاس Kg 100 - ژيبس (سنگ گچ ) Kg 400

ج: فعاليت ميکروارگانيسمها جهت تهيه کا مپوست : در صورتي که عمل انباشتن توده هاي مرطوب کاه و كولش بر روي هم بطورمناسب صورت بگيرد، دماي درون توده ي کامپوست در اثر تجزيه هوازي ناشي از فعاليت
با کتري ها و ساير ميکروارگانيسم ها بتدريج افزايش مي يابد، بطوري که تا سومين روز بعداز انباشتن توده، درجه حرارت در مرکز توده به70 تا 74 درجه سانتيگراد ميرسد. در اين حالت ميکروارگانيسمهاي گرما دوست و مقاوم به گرما به سرعت بر ساير ميکروارگانيسم ها تسلط مي يابند. در مراحل اوليه تهيه کامپوست، جمعيت
ميکروارگانيسم هاي مذکور افزايش و جمعيت مکروبهايي که شرايط معتدل را مي پسندند کاهش مي يابد. در چنين شرايطي جمعيت با کتريهاي گرما دوست بسرعت بالا رفته که اين خود مصادف است با افزايش گرماي محيط . با افزايش درجه حرارت جمعيت اکتينومايست هاي گرما دوست نيز به سرعت افزايش مي يابد و تجزيه بيشـــــتر كامپوســت به عهده آنها قرار مي گيرد. در حقــيـقـت اکتينومايسـتها جايگزين با کتريها و قارچها مي شوند.
ميکرو ارگانيسم هاي تجزيه کننده، هوازي بوده و به آب و هواي زيادي نياز دارند.کمبود اکسيژن مانع عملکرد ميکروارگانيسم هاي مذکور مي شود و وجود رطوبت اضافي موجب کاهش اکسيژن درون توده شده که اين امر باعث بي هوازي شدن محيط وايجاد بوي بد در کامپوست مي شود. در جريان کامپوست سازي مقدار زيادي گاز آمو نياک ايجاد مي شود، مقداري از آن توسط گروهي از ميکروارگانيسمها مصرف و به مواد ازته حد واسط تبديل شده و در نهايت توسط گروهي ديگر از ميکروارگانيسم ها به پرو تئين تبديل مي شود.

د: مراحل تهيه کا مپوست :
- خيس کردن کولش (Pre wetting): هدف از آن ايجاد رطوبت مناسب برا ي رشد ميکروارگانيسم مي باشد.
- مخلوط کردن مواد کامپوست (make up): بعد از خيس کردن کاه تمامي مکملها بطور يکنواخت در سطح کاه پخش و به خوبي با آن مخلوط مي شود. سپس كامپوست حاصل را به صورت توده اي در مي آورند. ارتفاع و پهناي هر توده يک متر و طول آن به مقدار کامپوست مورد نياز بستگي دارد.
- بر گرداندن کامپوست ((turning : در طي تهيه کامپوست بايد عمل بهم زدن توده چندين بار انجام شود. اين عمل موجب ورود اکسيژن به داخل توده و کنترل دما در حد(75- 70 درجه سانتيگراد) و يکنواخت کردن غلظت مواد غذايي در کل توده مي گردد.
- بارگيري کامپوست (filling): اين مرحله در حد فاصل مراحل کود سازي خار ج سالن (3مرحله قبلي ) و کود سازي داخل سالن (2مرحله بعدي ) قرارمي گيرد. در طي اين مرحله کامپوست آماده شده به سالن هاي کشت منتقل وبسترهاي اتاق کشت (طبقات ، سيني ها و کيسه هاي پلاستيکي ) با آن پر ميشوند.
-کامپوست سازي داخل سالن ( in doors): هدف از اين مرحله اول پاستوريزه کردن کامپوست و از بين بردن ميکرو ارگانيسمهاي مضر و ثانيا بهينه سازي کامپوست و فراهم نمودن شرايط مناسب براي فعاليت ميكروارگانيسمهاي گرما دوست و گرما بردبار مي باشد. از موقعي كه كود وارد بستر مي شود و درهاي سالن بسته مي شود حرارت داخل بستر بالا رفته و تا روز چهارم حرارت حدود 60-54 درجه سانتيگراد خواهد رسيد. در اين دما بسياري از باكتريها و حشرات از بين مي روند.
- خنك كردن كامپوست (cooling): در اين مرحله با وارد نمودن هواي خنك و مرطوب به داخل سالن، كامپوست را سرد نموده و براي عمل بذرزني آماده مي كنند.
3- مرحله توليد قارچ (Croppping): توليد قارچ شامل مراحلي است كه از مرحله انتقال بذر به اطاقهاي كشت آغاز شده و تا زمان چيدن محصول ادامه مي يابد.

- كاشت بذر (spawning) : هدف از بذر زني، افزودن ميسيليوم قارچ به بستر آماده شده مي باشد. ميزان بذر مصرفي بستگي به مقدار كامپوست دارد. براي هر تن كامپوست 5 تا 8 كيلوگرم بذر كافي است. بهترين زمان براي بذرزني، زماني است كه دماي محيط بستر به 5/26برسد. درجه حرارت بالاتر سبب از بين رفتن بذر و درجه حرارت پائين تر سبب تاخير در رشد قارچ مي شود.
- ريسه دواني (spawn run) : پس از كاشت بذر، ميسيليوم قارچ در كامپوست بتدريج گسترش مي يابد به طوريكه در نهايت تمامي كامپوست را سفيد كرده و رنگ كامپوست را از قهوه اي تيره به زرد طلايي و سپس سفيد تبديل مي كند. در اين زمان حفظ دما در حد 25 درجه ساتيگراد از اهميت بسزايي برخوردار است.
- بستر پوشاني (casing): اين مرحله عبارتست از پوشاندن سطح كامپوست يا بستر توسط لايه اي از خاك به ضخامت 5-4 سانتيمتر. در حقيقت بسترپوشاني، اساسي ترين مرحله توليد قارچ مي باشد و تغيير فاز رويشي به زايشي را امكانپذيرمي سازد. خاك پوششي نقش چنداني در تغذيه نداشته و خصوصيات فيزيكي آن بر جنبه هاي غذايي آن برتري دارد. خاك پوششي از چندين جهت براي توليد قارچ ضروري است :
1- به عنوان تكيه گاهي براي نگهداري قارچ عمل مي كند.
2- به علت بالا بودن ظرفيت زراعي، آب موجود در بافت قارچ را فراهم مي كند.
3- مانع از تغييرات شديد رطوبتي در سطح بستر و خشك شدن كامپوست مي شود.
4- به علت ‍PH مناسب در تبادل يونها مؤثر است.
5- به علت بالا بودن تخلخل، CO2 لازم براي تحريك باردهي را در خود نگه مي دارد.
6- داراي فلور ميكروبي لازم براي تسريع در ظهور مرحله زايشي و تشكيل قارچ مي باشد.


4- مرحله برداشت محصول (Harvesting) : پس از پوشاندن سطح بستر با خاك پوششي حدود 3 تا 4 هفته طول مي كشد تا قارچها ظاهر شده، رشد نموده و قابل چيدن شوند. اصطلاحا به تشكيل همزمان قارچها بر روي بستر فلاش مي گويند. عمل برداشت زماني صورت مي گيرد كه كلاهك قارچ بحد كافي رشد كرده و بزرگ شده باشد اما نه بحدي كه باز شود و تيغه هاي زيرين كلاهك مشخص شوند. باز شدن كلاهك سبب پائين آمدن كيفيت محصول شده و با اين عمل قارچ نيمي از وزن خود را از دست مي دهد. برداشت محصول معمولا 3-4 هفته طول مي كشد. معمولا پس از اتمام هر دوره كاشت، قبل از خروج كامپوست و خاك پوششي از سالنها ، براي جلوگيري از خطر شيوع بيماريها، ضد عفوني نهايي یا کوک آن صورت می گیرد. در این زمان اطاق كشت را به مدت 12 ساعت، تحت دماي 70 درجه سانتيگراد توسط بخار آب ضد عفوني مي نمايند.


5- پیش سرما دهی قارچها( Precooling ): قارچهاي برداشت شده دردماي حدود 8-5 درجه نگهداری و سپس به سردخانه و بازار انتقال داده می شود.

---